RSS

Tuesday, February 2, 2010

फ़ुलपाखरं आली सहलीवर....

असाच एक २००० मधला मान्सुन मधला ट्रेल होता आणि यावेळी बी.एन.एच.एस. ने खास WWF( World Wide federation) बरोबर संधान बांधुन त्यांचे दोन-तीन एक्सपर्ट बोलावले होते. बोरीवलीच्या संजय गांधी नॅशनल पार्कमध्ये खास फ़ुलपाखरांची शास्त्रोक्त पद्धतीने पाहणी होणार होती. इतर वेळी पक्ष्यांच्या पाठी पळणारा आमचा ग्रुप त्यादिवशी नक्की काय पाहायला मिळणार याबद्द्ल थोड्या शंका, थोडा उत्साह अशा संमिश्र भावना मनात घेऊन गेटवर उभा होता. आणि पाहिलं तर अगदी तोबा गर्दी झाली होती. असा सॉलिड मोठा ग्रुप झाला की त्याचे फ़ायद्यापेक्षा तोटेच जास्त असतात.. म्हणजे गोंगाट जास्त, त्यात नवशे असतील तर मग फ़ुकटची बकबक आणि जंगलात काही दिसणार असेल तर तेही या गर्दीमुळे दिसण्याची शक्यता दुरावते म्हणून हा भला मोठा ग्रुप पाहून आम्ही जरा हिरमुसलोच होतो आणि मुख्य फ़ुलपांखर पाहण्याबाबतचं आमचं ज्ञान यथातथाच होतं. तरी बरं पावसाळाच होता आणि मुख्य पावसाळ्यात खूप पक्षी पाहायला मिळत नाहीत. पावसाळ्यात पाहायची ती हिरव्या शालुत नटलेली सृष्टी, जंगलात तयार झालेले छोटे छोटे ओहोळ, त्यातुन सारखं रस्ता क्रॉस करणारे खेकडे आणि एखादा पाऊस कम सूर्यप्रकाश असं कॉम्बो असलं की दिसणारी फ़ुलपाखरं.(हे आताच मिळालेला पहिला डोस)
wwf वाल्यांना बहुतेक अंदाज असेल म्हणून त्यांनी त्यांच्यातर्फ़े बर्‍यापैकी लोकं (म्हणजे किती ते प्लीज आता आठवत नाहीये...) आणली असावीत कारण दहा-बारा लोकांना एक मार्गदर्शक असं त्यांना करता आलं होतं. आमचा ग्रुपही या भानगडीत थोडा विभागला गेला पण ठीकये तेही..नाहीतरी आमच्यातली पण काही जास्त शहाणी मुलं, ज्यांचं जंगलातलं आमच्या एक पाऊल पुढे होतं, त्यांचा कधीतरी बेसिक शिकताना त्रास व्हायचाच त्यामुळे ती खंत नव्हती आणि मुख्य म्हणजे wwf चे मार्गदर्शक जेव्हा हे ग्रुप्स पाडत होते तेव्हा त्यातली आम्हाला सगळ्यात आवडलेली व्यक्ती (आवडलेली म्हणजे पाहताक्षणीच काही व्यक्ती आवडतात त्यातली...ह्म्म्म्म्म्म्म...म्हणजे क्रश म्हटलं तरी चालेल तसं..जाऊदे भरकटत नाही फ़ुलपाखरांसारखी) तर तिच आमच्या दहा-बारांच्या समुहाची लीडर होती..मिस्टर आपटे, (डोक्याला जाम ताप दिला तरी फ़क्त आडनावच आठवतय सध्या जाऊदे नावात काय???) पाच आठच्या आतबाहेर उंची आणि एकदम टिपिकल कोब्रा गोरा रंग आणि सॉलिड हॅंडसम आणि तितकंच फ़ुलपाखरांच्या दुनियेतला बाप माणूस (हे मागाहून कळलं), अगदी प्रसन्न व्यक्तिमत्व. पावसाळ्यात अशा लोकांबरोबर जंगलात जावं, पक्षी नाही दिसले तरी...जाउदे अति होतंय....
सुरुवात केली आम्ही गेटपास्नंच आणि तो पहिला डावीकडचा छोटा लेक गेला की उजवीकडे पुन्हा नदीचं वळण लागतं त्या रस्त्यावर आम्हाला सगळ्यात कॉमनली दिसणारं प्लेन टायगर सरांनी दाखवलं. आतापर्यंत अंडी, अळी, कोष, फ़ुलपाखरू इतकंच माहित होतं..या ट्रेलमध्ये मात्र या व्यतिरिक्त फ़ुलपाखरांची भरपूर माहिती मिळायला सुरुवात झाली. फ़ुलपाखरं दाखवुन त्यांची जात, सवयी इ. माहिती सांगणं पक्ष्यांच्या तुलनेत थोडं सोप्पं आहे कारण ती आपल्या आजुबाजुला भिरभिरत असतात. शिवाय आपण जरा शांत उभे राहिलो की ती एखाद्या फ़ुलावर निश्चिंत बसलेली आपण त्याहुन निश्चिंत डोक्याने पाहुही शकतो. आतापर्यंत फ़क्त फ़ुलपाखरू हा एकच शब्द माहित होता पण त्यात किती विविध जाती असतात आणि त्यांच्या काय काय सवयी असतात; तसंच काही फ़ुलपाखरं चक्क मांसाहारीसुद्धा असतात अशी सगळी माहिती त्यादिवशी त्या दोन-तीन तासांमध्ये आपटेसरांकडून मिळाली.
जसजसं पुढं हळूहळू चालत राहिलो तसंतसं सिलोंडाचा गेट येईपर्यंत साधारण तीसेक प्रकारची तरी फ़ुलपाखरं आम्ही पाहिली असतील. नेहमी सिलोंड्यात जाऊन पक्षी पाहायचे असतील तर जास्तीत जास्त तीस-चाळीस मिनिटं आम्हाला लागतात पण त्यादिवशी सरांबरोबर दोनेक तास कसे गेले कळलंच नाही. फ़ुलपाखरांची त्यांनी सांगितलेली सवय म्हणजे सुर्यप्रकाश जसजसा वाढतो तसतशी ती जास्त ऍक्टिव्ह व्हायला लागतात जे अजुनही आठवतंय..बर्‍याच आठवणी आहेत ज्या आता जास्त स्पष्ट नाहीयेत पण इतकं खरं की निसर्गात किती विविध गोष्टी आहेत आणि त्या सगळ्या माहित करून घ्यायला हा जन्मच अपुरा पडेल असं काहीसं मनाचं त्यावेळी झालं होतं. फ़ुलपाखरांची रंगिबेरंगी दुनिया शोधण्यासाठीचं पहिलं पाऊल उचलण्यात हा ट्रेल फ़ार महत्वाचा होता.

नंतर जेव्हा जेव्हा आम्ही पक्षी पाहायला गेलो तेव्हा तेव्हा आसपास भिरभिरणारी रंगीबेरंगी फ़ुलपाखरंही पाहायची सवय लागली. आणि काही काही वेळा तर उगाच आम्ही "टायगर" पाहिला असं सांगुन समोरच्याची विकेट घ्यायची संधीही अधुनमधुन साधली. ग्रेट ऑरेन्ज टिप मुख्यत: पांढरं पण पंखाचा खालचा भाग शेंदरी असं अतिशय देखणं आणि तितक्याच देखण्या नावाचं फ़ुलपाखरू, प्लेन टायगर, चॉकलेट पॅन्सी, पीकॉक पॅन्सी, पेंटेड लेडी, डॅनाईड एग, कॉमन मॉरमॉन, येलो ऑरेन्ज टिप, अशी भरपुर नावं त्यादिवशी चेहर्‍यासहित कळली. पुन्हा अशी संधी मिळाली तर अजुन माहिती गोळा करायला नक्की आवडेल. फ़ोटो काढायलाही आवडतील पण आताचे हे फ़ोटो साभार माझी एक मैत्रीण संगिता धानुका हिच्यातर्फ़े......(या ब्लॉगसाठी तिचे फ़ोटो मोठ्या उदार मनाने द्यायची तिने तयारी दाखवली आहे..)